Қазақстандық ұлттық деректер орталығының

Басты бетЖаңалықтарОрталық жаңалықтары

2024 жылы “Nature Geoscience" журналынының “Correspondence" бөлімінде "Континентальды Азиядағы жер сілкінісіне төзімділікті арттырудың шұғыл қажеттілігі" атты мақала жарық көрді. (Urgent need for greater earthquake resilience in continental Asia) https://doi.org/10.1038/s41561-024-01531-0

Мақаланы Қырғызстан, АҚШ, Ұлыбритания, Германия, Қазақстан және Канададан келген әртүрлі елдердің халықаралық ғалымдар тобы ұсынды. Бұл командаға Қазақстан атынан ҚР Ұлттық ядролық орталығының қызметкері Айдын Мұқамбаев – ҚР ҰЯО ГЗИ деректер орталығы директорының орынбасары қатысты. Мақала тұжырымдамалық сипатта және урбандау нәтижесінде қалалардың жер сілкіністеріне осалдылығының артуын шешу үшін ғылыми зерттеулерге негізделген жаңа тәсілдерді шұғыл түрде бастауға шақырады

Азияда климаттық жағдайы қатал өңірлерде көптеген елді мекенге ландшафтты қалыптастырып, халықты сумен қамтамасыз етуге ықпал ететін белсенді жарылымдардың болуы өмір сүруге қолайлы жағдай жасайды. Алайда белсенді жарылымдар күшті жер сілкіністерінің ықтимал қауіпін туындатады.

2024 жылдың басында Алматыдан шалғай жерлерде болған соңғы жер сілкіністері Қазақстанның бұрынғы астанасында қатты дүмпулер тудырып, Алматының 1887, 1889 және 1911 жылдары өткен үш ірі жер сілкінісінен қатты зардап шеккенін еске салды. Сол кезде жер сілкінісі қаладан алыс жерлердегі жарылымдарда болды, бірақ қаланың өзі ұзақ белсенді жарылымда орналасқандығы туралы көптеген дәлелдер бар. Келесі үлкен жер сілкінісі болғанға дейін жер сілкінісіне төзімділікті күшейту қажет. Бұл тек Алматы үшін ғана емес, сонымен қатар Бішкек, Ташкент, Тегеран немесе Ашхабад сияқты белсенді жарылымдарда немесе оларға өте жақын орналасқан халқы көп Орталық Азияның көптеген басқа қалалары үшін де қатысты.

Ең ауыр жер сілкіністерінен кейін Алматы маңында сейсмикалық тыныштық орнады. Сейсмикалық үрдістің бұл сипаты жер сілкіністерінің салдарын азайту міндетін қиындатады, ол тез ұмытылып, адамдардың назары жылдам басқаға ауысады. ЕГЕР үлкен жер сілкінісі болса және бұл қалалар ҚАЙТАДАН зардап шегетін болса деген сұрақ еш туындамайды.

Қауіптердің таралуын түсіну үшін геологиялық және тарихи деректерді, деформация жылдамдығының аймақтық таралуы туралы мәліметтерді және сейсмикалық каталогтарды біріктіру өте маңызды. Геологиялық дәлелдемелердің барлық спектрі сақталғанша, шұғыл жұмыс істеуді бастау қажет.

Алматыдағы күрделі міндет – мәдени мұра объектілері, кеңес дәуіріндегі үйлер, заманауи биіктіктер, өсіп кеткен қала маңындағы ғимараттар жоғары сейсмикалық қауіп тудырады. Жер сілкінісінің қауіпі уақыт пен кеңістікте күрделі, бұл егжей-тегжейлі зерттеуді қажет етеді. Алматының айналасында Тарихи мысалдарға негізделген сценарийлерге қарағанда үлкен шығындарға әкелуі мүмкін бұрыннан қалған белгісіз белсенді жарылымдар болуы мүмкін деп болжауға болады. Континентальды Азиядағы жер сілкінісіне төзімділік тәсілдерін іздеу жолына қол жеткізуге болады және ол ынтымақтастықты қажет етеді. Мұнда геоғылымдар басты рөл атқарады. Бірінші қадам-қауіптің пайда болу орнын, тәуекелді тиімді бағалау және оның салдарын азайту үшін қажетті іргетасты анықтау. Халықаралық серіктестік қолдау көрсете отырып, ұлттық агенттіктер мен академиялық қауымдастықтардың әлеуетін нығайтады. Халықты ақпараттандыру жөніндегі күш-жігер, саясаткерлердің ұзақ мерзімді қолдау көрсетуі – жер сілкіністерін азайту жолындағы ең қажетті қадамдар. Соңғы апаттар көрсеткен нақты мысалдардан жоғары осалдық көрсетілгенгенше осы кезден бастап әрекет ету маңызд.

5 ҚАЗАНДА ЯСЖТШҰ ИРАННЫҢ СОЛТҮСТІГІНДЕ ЕКІ ЖЕР СІЛКІНІСІН АНЫҚТАДЫ

2024 жылғы 5 қазан күні Иран Ислам Республикасының солтүстік Семнан провинциясында ядролық сынақтарға жан - жақты тыйым салу туралы шарт ұйымының (ЯСЖТШ) мониторинг станциялары екі сейсмикалық оқиға - жер сілкінісін тіркеді.

Бірінші тіркелген оқиға, 03:29:24 (UTC), mb (MЦД) 4,0 көлемді толқын магнитудасымен, жер сілкінісінің координаттары 32,20 с. е., 56,53 ш. б. сол күні, 19: 15: 32 (UTC), екінші оқиға тіркелді, оның магнитудасы 4,2 (МБ), 35,37 с. е., 52,57 ш. б.

5 қазан 2024 жыл сейсмикалық оқиғалардың эпицентрлерінің орналасуы.

«Халықаралық мониторинг жүйесі (IMS) деп аталатын жаһандық мониторинг желісінің 25-тен астам станциясы арқылы жиналған деректерді Венадағы команда талдады. Талдау көрсеткендей, бұл екі оқиға Иранның осы аймағындағы бұрынғы жер сілкіністеріне сәйкес келеді», - деді ЯСЖТШ атқарушы хатшысы Роберт Флойд.

2024 жылдың 5 қазандағы Ирандағы екі оқиғаның сейсмикалық жазбалары.

Ұқсас сипаттамалары бар жер сілкіністері осы аймақта 2018 жылдың 15 қаңтарында және 2015 жылдың 25 тамызында болды, екеуі де ұқсас магнитудада болды (сәйкесінше 4,1 МБ және 4,2 МБ).

ЯСЖТШҰ жағдайды бақылауды жалғастырады және шарттың барлық қатысушы мемлекеттеріне өздерінің тәуелсіз талдауларын жүргізу үшін нақты уақыт режимінде деректерді ұсынады.

Халықаралық мониторинг жүйесі станцияларының орналасу картасы

Халықаралық деректер орталығының талдаушылары Вена қаласындағы Операциялық орталықта жұмыс істейді.

Тарихи анықтама

ЯСЖТШ кез келген ядролық қаруды кез келген уақытта және кез келген жерде сынауға тыйым салады. Әлемнің барлық дерлік елдері осы шартқа қатысушылар: 187 мемлекет оған қол қойып, 178 мемлекет ратификациялады. Алайда, күшіне ену үшін шартты 2-Қосымшада аталған барлық 44 мемлекет ратификациялауы керек, тоғыз мемлекет осы уақытқа дейін Шартты ратификациялаған жоқ.

ЯСЖТШҰ бірде-бір ядролық жарылыс назардан тыс қалмауы үшін Халықаралық мониторинг жүйесін (ХМЖ) құрды. Қазіргі уақытта әлемде құрылысқа жоспарланған 337 нысанның 306 сертификатталған нысаны жұмыс істейді. ХМЖ жинаған және Шартқа қол қойған мемлекеттерге берілген деректер әртүрлі мақсаттарға, соның ішінде жер сілкінісін бақылау және цунами туралы ескерту сияқты табиғи апаттардың салдарын азайтуға қызмет етеді. Сонымен қатар, олар киттердің көші - қонынан бастап климаттың өзгеруін зерттеуге және муссондық жаңбырды болжауға дейін әртүрлі салаларда зерттеулер жүргізуге көмектеседі.