ҚР ЭМ геофизикалық зерттеулер Институтының бақылау желісі 

Кеңес заманында Институтты ұйымдастыру кезінде ҚР ЭМ ГЗИ сейсмикалық бақылаулар желісінің негізін әлемнің түрлі аудандарында жүргізіліп жатқан ядролық сынақтарды бақылау үшін арнайы құрылған Бурабай, Курчатов, Ақтөбе, Мақаншы геофизикалық обсерваториялары құрады. 1994 жылы олар ҚР ҰЯО геофизикалық зерттеулер институтына берілді.

Үлкен континенттің ішінде, сейсмикалық шу деңгейі өте төмен аудандарда, тамаша тасымалдау сипаттамалары бар тау жыныстарынан тұратын массивтер шегінде орналасқан Қазақстанның сейсмикалық станциялары өңірлік және телесейсмикалық арақашықтықтарда мониторингті жүзеге асыру үшін өте қолайлы.

Қазіргі уақытта ҚР ЭМ геофизикалық зерттеулер институтының желісі ретінде әрекет ететін ҚР ҰЯО сейсмикалық желісі – оны қалпына келтіру және жаңғырту кезіндегі халықаралық ынтымақтастықтың нәтижесі.

Қазіргі уақытта ГЗИ бақылау желісіне 5 сейсмикалық топ, 8 үш компонентті станция және 3 инфрақызыл топ кіреді. Алматы қаласында Халықаралық мониторинг жүйесінде Қазақстандық ұлттық деректер орталығының функцияларын орындайтын арнайы сейсмикалық ақпаратты жинау және өңдеу Орталығы орналасқан. Барлық станция деректері нақты уақыт режимінде деректер Орталығына түседі.

1.       Ядролық сынақтарға жан-жақты тыйым салу туралы Шартты Ұйымдастырудың Халықаралық мониторинг жүйесінің станциялары:

1996 жылы Қазақстан ядролық сынақтарға жан-жақты тыйым салу туралы шартқа (ЯСЖТШ) қол қойды (www.ctbto.org). ЯСЖТШ хаттамасына сәйкес ЯСЖТШ сақталуын бақылау бойынша құрылатын Халықаралық мониторинг жүйесінің (ХМЖ) құрамына Қазақстан аумағындағы бес объект кірді. Бұл ХМЖ бастапқы станцияларының желісіне кіретін Мақаншы сейсмикалық тобы (Ps23), Бурабай сейсмикалық топтары (AS057), Курчатов(AS058), ХМЖ қосалқы станцияларының қатарына кіретін Ақтөбе үш компонентті сейсмикалық станциясы (AS059), сондай-ақ Ақтөбе бастапқы инфрақызыл станциясы (IS31).   

2.       AFTAC агенттігімен (АҚШ)бірлесіп салынған және жұмыс істейтін станциялар:

(AFTAC) агенттігіен бірлесіп www.aftac.gov үш сейсмикалық топ салынды (әрқайсысы 10 элементтен) Мақаншы (MKAR-PS23), сонымен қатар ЯСЖТШҰ, Қаратау (KKAR) және Ақбұлақ (ABKAR) МСМ жүйесіне кіреді. 2016 жылы Aftac-пен бірге Мақаншы инфрақызыл тобы ( MKIAR) салынды және пайдалануға берілді.  

3.       IRIS халықаралық сейсмологиялық институттар консорциумының желілік станциялары:

Қазақстан аумағында ГЗИ желісіне кіретін Бурабайдағы (BORK-IRIS/IDA) , Курчатовтағы (KURK-IRIS/IDA) және Мақаншыдағы (MAKZ-IRIS/GSN) IRIS консорциумы желісінің үш сейсмикалық станциясы жұмыс істейді.   

4.       Халықаралық бақылау желілеріне жатпайтын ГЗИ желісі құрамындағы сейсмикалық          станциялар:  

Германияның Жерді зерттеу ғылыми орталығымен (Гельмгольц орталығы, Потсдам) бірлесіп www.gfz-potsdam.de caremon жобасы кезінде 2010 жылы екі үш компонентті сейсмикалық станция орнатылды - біреуі Орталық Қазақстанда Ортау (OTUK) және екіншісі Қазақстанның оңтүстік-шығысында Подгорная (PDG). Мақалада осы станциялар туралы толығырақ https://www.kndc.kz/kndc/docs/publication/2012_3.pdf. Жоба аяқталғаннан кейін бұл станциялар оның желісінің құрамында ГЗИ басқаруымен жұмыс істейді. 

Алматы қаласының аумағында деректер Орталығы кешенінің аумағында KNDC сейсмикалық станциясы орнатылған.

Алматы қаласының маңында, Батыста Қаскелең KASK сейсмикалық станциясы орнатылды.  

5.       Халықаралық бақылау желілеріне жатпайтын ИГИ желісі құрамындағы инфрақызыл станциялар:

Курчатовта ҚР бюджеттік бағдарламасы аясында салынған KURIS инфрақызыл станциясы жұмыс істейді. 

ҚР ЭМ ГЗИ желілері станцияларының орналасу схемасы. Үйірмелер – сейсмикалық топтар, үшбұрыштар – үш компонентті сейсмикалық станциялар, жұлдызшалар-инфрақызыл станциялар. Үлкен қызыл үшбұрыш – Алматы  қаласындағы KNDC деректер Орталығы

ГЗИ желісі туралы толығырақ и. Н. Михайловтың, И.Н. Соколовтың Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігінің Геофизикалық зерттеулер институтының мониторинг жүйесі мақаласынан оқи аласыз. // Халықаралық сейсмологиялық орталық бюллетенінің қысқаша мазмұны. 2016. Қаңтар-маусым. 53 Том. 1-шығарылым. 2019. Б. 27-38. http://publications.isc.ac.uk/index.php/summary/article/view/28/29